Əzizinəm Ağdamdı,
Qara damdı, ağ damdı.
Yollarına baxmaqdan,
Gözlərimə ağ damdı.
O yollara, sinəsi dağlı torpağa nisgil dolu bir həsrətlə baxırıq. Düz 27 ildir ki, bir vaxt doğmam, torpağım dediyimiz o səmtə üz tuta bilmirik. Gözün görə, əlin çatmaya, sən baxa—baxa torpağına od vurub yandıralar, amma onu söndürməyə nə gücün, nə haqqın çatmaya. Məcburi köçkün sözünün yaranmasına bais olanlara Allah min lənət eləsin. Haradan daxil oldu bu söz lüğətimizə? Kaş heç yerli—dibli tanımayaydıq bu kəlməni. Məcburi köçkünlər indi respublikanın onlarla rayonunda məskunlaşıblar. Amma ömrünün bir hissəsinə aid olan xatirələrin «məcburi köçkünlüyü» də mövcuddur. İndi mən haradan alım o ayaqyalın gəzdiyim həyətimizi, bəzən gümrah, bəzən yuxulu getdiyim məktəb yolunu, anamın işdən gəlişini gözlədiyim qapımızı? Xatun nənənin şirin söhbətlərini, «atom bombası olsa, Ağdam bazarında satılar» – sözünə sevindiyim uşaqlığımı? Xatirələrimin sapı elə qırılıb ki, yığmağa, yenidən ipə—sapa düzməyə iqtidarım yoxdur. Yuxularımda tez—tez getdiyim evimizi, küçəmizi görmək üçün nələrə qatlanmazdım?! Çünki oraya gedə bilsəydim, həsrətində olduğum, işğaldan sonra heç bir dəfə də olsa röyamda görə bilmədiyim anamın məzarını ziyarət edərdim.Deyərdim ki, ana, sən çox istəyirdin ki, övladlarından kimsə Ağdama dönsün, orada işləsin. Bəxtiyar sənin o arzuna əməl etdi. Qardaşım «Kommunist» qəzetinin müxbiri kimi ailəsini də götürüb Ağdama köçmüşdü. Vəziyyətin son həddə çatdığını görəndə ailəsini Bakıya göndərsə də, özü əyninə əsgər paltarı geyinib Ağdamdan çıxmamışdı. Ağdam verildi deyəndə ondan xəbər kəsildi. Fəryadım telefonları bir—birinə qatmışdı. Sən demə o lap ön xətdə imiş və bir neçə gün sonra Bakıya qayıtdı. Doğmalarımın, cavan yaşda Vətən həsrəti ilə gözlərini əbədi qapayan qardaşım Vaqifin, dayım oğlanları İsmayılın, Məmmədin öldü xəbərini, ürəyi parça—parça olan Səbuhinin tövşüyə—tövşüyə Ağdamın bir hissəsini görmək üçün təpəyə qalxıb oralara boylandığı xəbərini verərdim. Əmanət olaraq torpağa tapşırılan dayım oğlu İsmayılın hələ də məzarında o günü gözlədiyini deyərdim. Bir də deyərdim ki, onları unutduqlarımızı düşünməsinlər. Bir vaxtlar torpağımızı itirmədiyimiz zamanlarda dünyasını dəyişən anam tez—tez yuxuma girərdi. Lakin indi onun həsrətini çəksəm də, yuxularıma gəlmir. Bəlkə onun qəbrini ziyarət etmədiyim üçün məndən inciyib. Axı onun üzərimdə həm ata, həm ana haqqı var. Bu haqqı ödəyə bilmərəm. Bəs deyirlər rəhmətə gedənin ruhu hər şeydən xəbərdar olur? Görəsən anam bilir ki, torpaqlarımız əldən gedib? Bilməmiş olmaz. Yəqin ki, yuxuda mənimlə görüşsə, həsrətimin daha çox olmasından qorxur. Özünü mənə yadırğatmağa çalışır. Ana dünyasını dəyişəndə də ana olaraq qalır və övladının əzab çəkməsinə dözmür.
Mənə elə gəlir ki, bizdən ən çox inciyən hamımızın ana dediyimiz torpağımızdır. Allah haqqı unutmamışıq, anamız torpaq səni. Ürəyimizin nisgili, gözümüzün giləsində qərar tutan yaş damcıları, aramsız sızıldayan ürəyimiz, «Daş düşdüyü yerdə ağır olar» – kəlamının hikməti, xatirələrimiz bizi üzür. Amma gözləməkdən başqa çarəmiz yoxdur. Deyirlər insanda ən son ölən ümiddir. O ümidin ətəyindən elə bərk—bərk yapışmışıq ki, dırnaqlarımız düyünlənmiş əlimizi qanadıb. Olsun. Dözəcəyik. O günü görmək üçün, dözəcəyik o yerlərə qayıtmaq üçün! Dözəcəyik, bağrı yarılmış torpağımıza məlhəm olmaq üçün! Çözək düşmüş xatirələrin düyününü aça—aça o yerlərə dönəcəyik. Bax, həmin gün bütün bayramların zirvəsi olacaq!
Rəfiqə Sadıqova